Zbrodnie niemiecki dokonane w Radomiu i dystrykcie

W dniu 12 października 1942 r. rano na stacji Rożki postawiono szubienicę ze świeżo ściętych brzóz. Ludności okolicznej i pracownikom kolei nie można było się jej przyglądać. Jednakże po egzekucji zwłoki wisiały na stacji przez wiele godzin na widoku podróżnych jadących ze stacji lub do stacji Radom. Wieczorem zwłoki zakopano w odległości ok. 150 m. Latem 1944 r., gdy Armia Czerwona wkroczyła na tereny Polski, naziści osłonili teren, na którym pochowane byli pomordowani i ich ciała zniszczyli.

W dniu 12 października 1942 r. pozbawiono życia osoby o następujących personaliach:

1. Grabosz Zofia, lat 32,

2. Grabosz Stanisław ur. 17.11.1898 r. – malarz pokojowy, mąż Julii,szwagier Zofii Grabosz. Feliksa Mas i Bronisławy Mróz, ojciec Mieczysława,

3. Grabosz Julia ur. 04.11.1906 r. – żona Stanisława, szwagierka Stanisława Grabosz, Zofii Grabosz, Feliksa Mas i Bronisławy Mróz, matka Mieczysława,

4. Grabosz Mieczysław ur. 16.07.1925, syn Stanisława i Julii,

5. Mróz Bronisława z d. Grabosz ur. 04.11.1900 r. szwagierka Stanisława Grabosz, Zofii Grabosz, Feliksa Mas i Julii Grabosz,

6. Gutkowska Antonina ur. 12.11.1892 r. – nauczycielka,

7. Janiak Władysław s. Wojciecha i Wiktorii, lat 40 – funkcjonariusz Polskiej Policji,

8. Kapel Kazimierz ur. 02.07.1895 r. – pracownik Jana Nadolskiego,

9. Mas Feliks ur. 07.05.1913 r. – pracownik Fabryki Broni, szwagier Stanisława Grabosz, Julii Grabosz, Zofii Grabosz i Bronisławy Mróz,

10. Szlajermacher Joanna z d. Dąbrówka ur. 07.11.1913 r., siostra Mieczysława Dąbrówka i kuzynka Lucjana Kocińskiego,

11. Szostak Aurelia ur. 13.03.1920 r. – właścicielka zakładu kosmetycznego, krewna Winczewskich, znajoma Jerzego Wojdackiego,

12. Winczewski Henryk ur. 19.01.1910 r., syn Stanisławy i brat Jana,

13. Winczewski Jan ur. 04.08.1916 r. – handlowiec syn Stanisławy i brat Henryka, mąż Adrianny,

14. Nieustalona kobieta,

15. Nieustalony mężczyzna.

Na postawie zgromadzonych dowodów należy uznać, iż zachowania funkcjonariuszy nazistowskich opisanych w pkt. I nosiło znamiona zbrodni przeciwko ludzkości polegającej na pozbawieniu życia 50-ciu osób, podjętej w celu wyniszczenia ludności polskiej, dokonanej na rękę władzy państwa niemieckiego, po uprzednim bezprawnym pozbawieniu wolności tychże osób, poddaniu ich torturom, pozbawieniu ich prawa do niezawisłego i bezstronnego sądu oraz prawa do obrony w postępowaniu karnym.

Zachowania te wyczerpują znamiona przestępstw o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego.

Podobnie należy uznać, iż zachowania funkcjonariuszy nazistowskich opisanych w pkt. II i III nosiło znamiona zbrodni przeciwko ludzkości polegającej na pozbawieniu życia małoletnich chłopców, podjętych w celu wyniszczenia ludności polskiej, dokonanej na rękę władzy państwa niemieckiego.

Zachowania te wyczerpują znamiona przestępstw o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego.

Jednocześnie z uwagi na wyczerpywanie znamion zbrodni przeciwko ludzkości wszystkie opisane czyny podlegają kwalifikacji z art. 3 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.

Zbrodnie te zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu nie ulegają przedawnieniu.

Z uwagi na fakt, iż Herbert Böttcher został skazany za udział w przedmiotowym przestępstwie na mocy wyroku z dnia 18 czerwca 1949 r. Sadu Okręgowego w Radomiu – niniejsze śledztwo umorzono wobec powagi rzeczy osądzonej.

Mając na względzie, iż Fritz Liphardt i Fredrich Wilhelm Paul Fuchs nie żyją – śledztwo w tej części umorzono wobec śmierci podejrzewanych.

Pomimo podjętych działań nie zdołano ustalić innych osób odpowiedzialnych za śmierć osób w egzekucjach w dniach 12-15 października 1942 r., jak i zamordowania dwóch chłopców tj. Stanisława Grabosza s Stanisława i Józefa Winczewskiego. Z tego powodu w tej części śledztwo umorzono wobec niewykrycia sprawców.

Należy nadmienić, iż w razie ujawnienia nowych istotnych dowodów, w szczególności dotyczących tożsamości sprawców przestępstw – śledztwo zostanie podjęte do dalszego prowadzenia.

Z powyższych powodów postanowiono jak na wstępie.

ak wcześniej wspomniano egzekucje w dniach 12-15 października 1942 r. były przedmiotem postępowania sygn. IIK 66/49 Sądu Okręgowego w Radomiu przeciwko Herbertowi Böttcher – SS-Standarterführerowi Dowódcy SS i Policji Dystryktu Radomskiego. W dniu 11 maja 1949 r. prokurator Prokuratury Sądu Okręgowego w Radomiu skierował przeciwko niemu akt oskarżenia.

W dniu 18 czerwca 1949 r. w sprawie zapadł wyrok, na mocy którego w pkt. II oskarżony został uznany za winnego tego, że: w okresie od 01 maja 1942 r. do 16 stycznia 1945 r. na terenie b. dystryktu radomskiego i w Warszawie, będąc dowódcą SS i policji „”SS Und Polizeiführer” oraz pełnomocnikiem „Reichführera SS” dla umocnienia niemczyzny „Beaftragte des Reichskommisat für die Festigung Deutschen Volkstunge” brał kierowniczy udział w zbrodni ludobójstwa w ten sposób, że dysponując pełnią władzy policyjnej układał i wprowadzał w życie bądź z własnej inicjatywy, bądź na polecenie naczelnych władz hitlerowskich plany masowych morderstw ludności polskiej i przeprowadził całkowitą eksterminację ludności żydowskiej, wydając podległym mu komendantom policji porządkowej oraz policji bezpieczeństwa i służby bezpieczeństwa „Kommandeur der Ordungspolizei, Kommandeur der Sicherpolizei Und SD” rozkazy przeprowadzenia masowych i indywidualnych morderstw, aresztowań, „łapanek”, deportacji i przesiedleń, wywożenie do obozów koncentracyjnych, stosowania zbiorowej odpowiedzialności, wymyślnego znęcania się na aresztowanymi, rabunku mienia a także jako przełożony świadomie godził się z popełnieniem przez nich tych czynów zbrodniczych lub dysponował odpowiednie formacje policyjne do dokonywania takowych, na skutek czego ponad 700 tysięcy osób spośród ludności cywilnej polskiej i żydowskiej straciło życie bądź doznało ciężkich okaleczeń, trwałej utraty zdrowia, względnie zostało bezprawnie pozbawionych wolności w warunkach zagrażających życiu uwięzionych i wyniszczających ich organizmy tj. czynu z art. 1 pkt. 1 i 2 oraz art. 2 dekretu z dnia 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego i skazał na karę śmierci.

Sąd Najwyższy w dniu 22 marca 1950 r. nie uwzględnił kasacji i utrzymał w mocy wyrok Sądu Okręgowego w Radomiu.

Wyrok poprzez powieszenie wykonano w dniu 12.06.1950 r. w więzieniu w Radomiu.

Fritz Liphardt ujęty po wojnie zmarł w dniu 18.05.1947 r. w więzieniu w Szczecinie w trakcie postępowania prowadzonego przeciwko niemu o zbrodnie przeciwko ludności polskiej.

Friedrich Wilhelm Paul Fuchs zmarł w dniu 09.10.1983 r. w Augsburgu.

Natomiast na pozostałe egzekucje naziści przymusowo doprowadzali osoby cywilne – przypadkowych przechodniów, a w przypadku egzekucji przed Fabryką Broni – jej pracowników. Dodatkowo na egzekucję przy ul. Mlecznej dowieziono grupę 12-stu więźniów więzienia w Radomiu. Również w tych przypadkach, zwłoki przez wiele godzin nie były zdejmowane z szubienic. Następnie wywieziono je na Firlej – miejsca, gdzie naziści podczas okupacji masowo mordowali i grzebali obywateli Polski.

W dniu 13 października 1942 r. przy ul. Mlecznej pozbawiono życia osoby o następujących personaliach:

1. Bołdak Józef, ur. 24.12.1898 r. – urzędnik Dyrekcji Lasów Państwowych, brat Stefana,

2. Bołdak Stefan, ur. 08.10.1902 r. – pracownik Jana Nadolskiego, brat Józefa,

3. Dłużewski Bolesław,ur. 15.07.1911 r. – kasjer kolejowy,

4. Gałązka Tadeusz ur. 10.04.1910 r. – pracownik Fabryki Broni,

5. Jastrzębski Władysław, ur. 24.04.1918 r. – pracownik zakładowej straży pożarnej Fabryki Broni, syn Stanisława,

6. Kiełbowski Ryszard, ur. 01.03.1915 r. – pracownik techniczny Fabryki Broni, brat Stanisława,

7. Kołkiewicz Stanisław, ur. 20.04.1905 r. – pracownik fabryki Broni,

8. Molenda Józef, ur. 05.03.1919 r. – pracownik Fabryki Broni,

9. Saramonowicz Józef, ur. 18.02.1897 r. – majster Wydziału Mechanicznego Fabryki Broni, ojciec Zbigniewa,

10. Saramonowicz Zbigniew, ur. 05.10.1923 r. – pracownik Fabryki Broni, syn Józefa.

Osoby pozbawione życia w dniu 14 października 1942 r. przed Fabryką Broni w Radomiu:

1. Dąbrówka Mieczysław, ur. 16.05.1919 r. – pracownik Fabryki Broni, brat Joanny z d. Dąbrówka Szlajermacher i kuzyn Lucjana Kocińskiego,

2. Jastrzębski Stanisław, ur. 29.04.1904 r. – majster Fabryki Broni, ojciec Władysława,

3. Kiełbowski Stanisław ur. 13.11.1917 r. – technik Fabryki Obuwia „Bata”, brat Ryszarda,

4. Kociński Lucjan, ur. 14.10.1912 r. – pracownik Fabryki Broni, kuzyn Mieczysława Dąbrówki i Joanny z d. Dąbrówka Schleimacher,

5. Kozerski Tadeusz, ur. 28.10.1917 r. – pracownik Fabryki Obuwia „Bata”, krewny Winczewskich,

6. Kurys Jan, ur. 06.03.1910 r. – pracownik Fabryki Broni,

7. Łozicki Marian, ur. 22.08.1926 r. – pracownik Fabryki Broni, syn Stanisława,

8. Łozicki Stanisław, ur. 19.12.1889 r. – pracownik Fabryki Broni, ojciec Mariana,

9. Ptaszyński Roman, ur. W 1921 r. – pracownik Fabryki Broni,

10. Rajski Edward, ur. 13.10.1918 r. – pracownik Fabryki Broni,

11. Rzeszot Adam, ur. 15.02.1906 r. – pracownik Fabryki Broni,

12. Sapiński Jan, ur. 24.11.1900 r. – majster Fabryki Broni,

13. Stefański Czesław, ur. 14.06.1914 r. – pracownik Fabryki Broni,

14. Szlezygier Mikołaj, ur. 01.12.1891 r. – murarz, zam. Rożki,

15. Wojdacki Jerzy, ur. 12.01.1921 r. – pracownik Ubezpieczalni Społecznej w Radomiu, znajomy Aurelii Szostak.

Osoby pozbawione życia w dniu 15 października 1942 r. na ul. Warszawskiej w Radomiu:

1. Bretsznajder Halina, ur. 07.10.1905 r. – sekretarka PCK w Radomiu,

2. Durasiewicz Eugeniusz, ur. 01.09.1909 r. – pracownik Wodociągów Miejskich,

3. Matuszewska Pelagia, ur. 22.01.1905 r. – pracownica Powszechnej Spółdzielni „Społem”,

4. Karczewski Józef, ur. 28.03.1914 r.

5. Nadolski Jan, ur. 16.06.1898 r. – właściciel składu budowlanego,

6. Prokop Jan, ur. 11.04.1907 r. – pracownik Fabryki Broni,

7. Rogalski Edward ur. 18.06.1910 r. – pracownik Fabryki Broni,

8. Sikorski Jan, ur. 10.11.1903 r. – pracownik Fabryki Broni,

9.Winczewska Ada, ur. 16.11.1919 r., żona Jana,

10. Winczewska Stanisława, ur. 1892 r., matka Jana i Henryka.

Na miejscach egzekucji wywieszona była tablica z następującym napisem: „Ostrzega się ludność polską, że osoby, którym będzie udowodnione udział w zamachach na władze niemieckie oraz osoby współdziałające i ukrywające bandytów będą ukarane śmiercią, jak również i ich rodziny i mienie będzie skonfiskowane na rzecz skarbu państwa”.

Listę osób pomordowanych w wyniku egzekucji ustalono w oparciu o zeznania świadków oraz dokumenty, w tym odpisy aktów zgonów. W sprawie dotarto do ustaleń historycznych i poddano je weryfikacji. Wśród osób wskazanych w publikacjach znajdują się m.in. nazwiska osób o personaliach: Władysław Leśniewski, Halina Rołkowska oraz Adolf Rutka. W toku czynności nie zdoładno ustalić z jakiego powodu nazwiska tych osób znalazły się wśród pokrzywdzonych, gdyż nie świadczą o tym żadne dowody. W toku śledztwa ustalono, iż Władysław Leśniewski i Adolf Ruka (nie Rutka) byli aresztowani przez Gestapo, jednakże w dniu 01 lipca 1942 r. zostali przetransportowani do obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau. Tam też w dniu 13.10.1942 r. zmarł Adolf Ruka. Tego samego dnia, lecz w obozie Mauthausen zmarł Władysław Leśniewski. Natomiast poza faktami, iż Halina Rołkowska została aresztowana przez Gestapo i osadzona w więzieniu w Radomiu w dniu 03 października 1942 r. – nie zdołano poczynić żadnych ustaleń co do jej osoby. Prawdopodobnym zatem jest, iż zginęła ona w egzekucji w dniu 12 października 1942 r., ale wobec braku dowodów – fakt taki nie może zostać uznany za pewny.

W toku śledztwa ustalono dodatkowo ofiarę egzekucji, która nie występowała w opracowaniach historycznych tj. Józefa Karczewskiego zamordowanego w dniu 15 października 1942 r. przy ul. Warszawskiej.

Ostatnią ofiarą przedmiotowych wydarzeń był 14-letni Józef Winczewski. Jak wcześniej wspomniano został on osadzony w dniu 24 września 1942 r. w więzieniu w Radomiu razem z członkami swojej rodziny. Nie zginął on w egzekucjach w dniach 12-15 października 1942 r. Jak wynika z akt więzienia w Radomiu, został on teoretycznie zwolniony w dniu 19 lutego 1943 r. Zapis ten należy rozumieć w ten sposób, iż tego dnia został zdjęty z ewidencji więzienia. Nie ustalono, by został przewieziony do obozu koncentracyjnego w Auschwitz. Należy stwierdzić, iż został pozbawiony życia przez nazistów w tym dniu lub później. Taką wersję przedstawiali członkowie rodziny Winczewskich, do których bezpośrednio po wojnie miał zgłosić się świadek jego śmierci z rąk nazistów.

Jak wcześniej wspomniano egzekucje w dniach 12-15 października 1942 r. były przedmiotem postępowania sygn. IIK 66/49 Sądu Okręgowego w Radomiu przeciwko Herbertowi Böttcher – SS-Standarterführerowi Dowódcy SS i Policji Dystryktu Radomskiego. W dniu 11 maja 1949 r. prokurator Prokuratury Sądu Okręgowego w Radomiu skierował przeciwko niemu akt oskarżenia.

W dniu 18 czerwca 1949 r. w sprawie zapadł wyrok, na mocy którego w pkt. II oskarżony został uznany za winnego tego, że: w okresie od 01 maja 1942 r. do 16 stycznia 1945 r. na terenie b. dystryktu radomskiego i w Warszawie, będąc dowódcą SS i policji „”SS Und Polizeiführer” oraz pełnomocnikiem „Reichführera SS” dla umocnienia niemczyzny „Beaftragte des Reichskommisat für die Festigung Deutschen Volkstunge” brał kierowniczy udział w zbrodni ludobójstwa w ten sposób, że dysponując pełnią władzy policyjnej układał i wprowadzał w życie bądź z własnej inicjatywy, bądź na polecenie naczelnych władz hitlerowskich plany masowych morderstw ludności polskiej i przeprowadził całkowitą eksterminację ludności żydowskiej, wydając podległym mu komendantom policji porządkowej oraz policji bezpieczeństwa i służby bezpieczeństwa „Kommandeur der Ordungspolizei, Kommandeur der Sicherpolizei Und SD” rozkazy przeprowadzenia masowych i indywidualnych morderstw, aresztowań, „łapanek”, deportacji i przesiedleń, wywożenie do obozów koncentracyjnych, stosowania zbiorowej odpowiedzialności, wymyślnego znęcania się na aresztowanymi, rabunku mienia a także jako przełożony świadomie godził się z popełnieniem przez nich tych czynów zbrodniczych lub dysponował odpowiednie formacje policyjne do dokonywania takowych, na skutek czego ponad 700 tysięcy osób spośród ludności cywilnej polskiej i żydowskiej straciło życie bądź doznało ciężkich okaleczeń, trwałej utraty zdrowia, względnie zostało bezprawnie pozbawionych wolności w warunkach zagrażających życiu uwięzionych i wyniszczających ich organizmy tj. czynu z art. 1 pkt. 1 i 2 oraz art. 2 dekretu z dnia 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego i skazał na karę śmierci.

Sąd Najwyższy w dniu 22 marca 1950 r. nie uwzględnił kasacji i utrzymał w mocy wyrok Sądu Okręgowego w Radomiu.

Wyrok poprzez powieszenie wykonano w dniu 12.06.1950 r. w więzieniu w Radomiu.

Fritz Liphardt ujęty po wojnie zmarł w dniu 18.05.1947 r. w więzieniu w Szczecinie w trakcie postępowania prowadzonego przeciwko niemu o zbrodnie przeciwko ludności polskiej.

Friedrich Wilhelm Paul Fuchs zmarł w dniu 09.10.1983 r. w Augsburgu.